Autor: Agnieszka Szyd??o rozmawia z Marzen�? ??yli??sk�?, artyku?? ukaza?? si�? na ??amach Wyborcza.pl / Du??y Format / 23 pa??dziernika 2014 / 30 pa??dziernika 2014

Marzena ??yli??ska, doradczyni minister edukacji, ogladaj�? film o prof. Hütherze i rozmawiaj�? o szkole.
 

Pos??usze??stwo ju?? mieli??my. Jak w komorach gazowych ko??czy?? si�? gaz, to pos??uszni je nape??niali" - mówi prof. Gerald Hüther, neurobiolog, jeden z bohaterów filmu dokumentalnego "Alfabet" Erwina Wagenhofera. Twierdzi, ??e egzekwowanie od uczniów w szko??ach pos??usze??stwa i wykonywania polece?? jest szkodliwe.

- W ci�?gu ostatnich lat neurobiolodzy zrobili ogromny post�?p w badaniu mózgu. Po raz pierwszy w historii wiemy, co wspiera, a co hamuje procesy uczenia si�?. Wcze??niej doro??li - nauczyciele, dyrektorzy szkó?? i rodzice - po prostu zak??adali, ??e wiedz�?, jak naucza�?. Jedni intuicj�? mieli lepsz�?, inni gorsz�?. Maria Montessori sto lat temu tworzy??a we W??oszech szko??y, tak jak gdyby w jednym palcu mia??a wyniki dzisiejszych bada??. By??a genialn�? obserwatork�? dzieci. Ale wi�?kszo??�? szkó?? wci�??? dzia??a jakby na przekór tego, co wiemy o mózgu.

A co wiemy?

- Dzieci ucz�? si�? tylko wtedy, kiedy co?? je zainteresuje. Nie da si�? ??adnej wiedzy wla�? do ich g??ów pod przymusem. Najlepiej przyswajaj�? wiedz�?, gdy s�? niezno??ne: wstaj�?, ruszaj�? si�?, pytaj�?, komentuj�?, g??o??no wyra??aj�? emocje.

Lepiej, ??eby dziecko by??o w szkole niezno??ne?!

- Ka??de dziecko ma w sobie wielk�? naturaln�? ciekawo??�? otaczaj�?cego je ??wiata. Chyba ??e jest chore, g??odne lub ma mocno zaburzone poczucie bezpiecze??stwa, brak bliskiej wi�?zi z matk�?, ojcem i innymi otaczaj�?cymi je doros??ymi.

Wystarczy poobserwowa�?, jak niemowl�? uczy si�? siada�?, stawa�?, chodzi�?. Tyle razy próbuje, a?? dopnie swego. Mimo upadków i wysi??ku, jaki musi w to w??o??y�?. A jak ju?? nauczy si�? troch�? mówi�?, potrafi niezmordowanie zadawa�? kilkaset pyta?? dziennie: "Co to?", "A po co to?", "A dlaczego?". Dziecko jest zafascynowane ??wiatem i robi wszystko, by go odkry�?, spróbowa�?, zrozumie�?. A teraz zestawmy z tym wyniki bada??: 31 proc. uczniów podstawówek i a?? 60 proc. uczniów szkó?? ponadgimnazjalnych nudzi si�? na lekcjach. (Roczny raport spo??ecznego programu "Szko??a bez przemocy"). 48 proc. uczniów w wieku 7-19 lat boi si�? niektórych lekcji. Co pi�?ty ucze?? czuje si�? w szkole niepewnie i nie na swoim miejscu. Wed??ug badaczek pracuj�?cych pod kierunkiem prof. Gizy-Poleszczuk najcz�???ciej doznawane w szkole uczucia to "nudz�? si�?" i "boj�? si�? niektórych lekcji".

Dziecko w szkole dostaje komunikat: nikogo tu nie interesuje, co ciebie interesuje. B�?d?? cicho i s??uchaj, musimy goni�? z programem. Dziecko si�? buntuje, chce jeszcze czego?? si�? dowiedzie�?, zrozumie�? - dostaje uwagi do dzienniczka i etykietk�? "niegrzecznego". Wi�?kszo??�? dzieci daje si�? w ko??cu sformatowa�?, bo ma ogromn�? potrzeb�? wi�?zi z opiekunem. I je??li wci�??? dostaje sygna??y, ??e opiekun jego ch�?�? poznawania ??wiata odbiera jako z??e zachowanie, to zaczyna obiera�? inn�? strategi�?.

Czyli?

- Prof. Hüther opisuje ten proces w ksi�???ce "Wszystkie dzieci s�? zdolne". Dziecko gotowe jest post�?powa�? wbrew swojej naturze i potrzebom, byle tylko zadowoli�? opiekunów. Gotowe jest godzinami wype??nia�? nudne �?wiczenia, przesta�? pyta�?, wstrzymuje siku ca??�? lekcj�?, by znowu zobaczy�? u??miech na twarzy mamy, dosta�? pi�?tk�? od nauczycielki albo stempelek z u??miechni�?t�? bu??k�?, a w ko??cu ??wiadectwo z czerwonym paskiem. Tylko ??e za t�? przemian�? - z odkrywcy w wykonawc�? polece?? - dziecko s??ono p??aci. Traci wewn�?trzn�? motywacj�?, która kaza??a mu niestrudzenie poznawa�? ??wiat, próbowa�?, tworzy�?. Dzia??a ju?? tylko nap�?dzane motywacj�? zewn�?trzn�?: kijem i marchewk�?. Z roku na rok w szkole coraz wi�?cej jest ??mudnej, przymusowej roboty, coraz wi�?cej wi�?c potrzeba kijów i marchewek. Potem nauczyciele zastanawiaj�? si�? na konferencjach, jak zmotywowa�? uczniów do nauki. Czyli jak przywróci�? im to, co szko??a zniszczy??a! Malutkie dzieci nie maj�? problemu z sensem i celem. Po co maluch robi pierwsze "eksperymenty" w wannie czy piaskownicy? Bo chce si�? dowiedzie�?! Po co ogl�?da pierwsz�? ksi�???eczk�?? ??eby pozna�?! A cz??owiek motywowany zewn�?trznie, czyli tresowany, je??li mu zabra�? kije i marchewki, to nie wie ju??, czego chcie�?. Nie wie, po co ??yje.

Argumenty takich reformatorów jak prof. Hüther to twarda nauka. Z bada?? wynika, ??e w??ród dzieci poni??ej pi�?tego roku ??ycia 98 proc. jest kreatywnych na poziomie geniuszu. Znajduje wiele niestandardowych rozwi�?za?? dla jednego problemu. W??ród dzieci w wieku 8-10 lat ju?? tylko 32 proc. W??ród 15-latków - 10 proc. W grupie powy??ej 25. roku ??ycia - 2 proc.

W filmie "Alfabet" Yakamoz Karakurt, 15-letnia prymuska z Hamburga, odczytuje swój list otwarty, który w 2011 roku opublikowa?? magazyn "Die Zeit".

Mam problem. Chc�? z??o??y�? skarg�?, tylko nie wiem, do kogo. Moje ??ycie to stres i presja. Nie ma czasu i si?? na hobby. Nie ma wypoczynku ani zabawy. Budz�? si�? i p�?dz�? do szko??y, zadania szkolne ko??cz�? o godz. 23. Ka??dy wie, ??e szko??a to nie ??ycie, ale moje ??ycie jest w szkole. Oczekuje si�? od nas, ??eby??my byli maszynami, które pracuj�? co najmniej 10 godzin dziennie. Czy doro??li, którzy podejmuj�? za nas decyzje, próbowali kiedykolwiek wczu�? si�? w nasze po??o??enie?". To typowa sytuacja ??wietnego ucznia. Zapytajmy siebie, czy nie przera??a nas to, ??e rosn�? ludzie, którzy nawet nie maj�? si??y i czasu pomarzy�?.

Jednym z najbardziej przejmuj�?cych obrazów z "Alfabetu" jest twarz innego prymusa, chi??skiego ch??opca, wielokrotnego zwyci�?zcy olimpiad matematycznych. Stoi przy matce, która z dum�? pokazuje do kamery jego medale i dyplomy. Spojrzenie ch??opca jest nieobecne. To spojrzenie wi�???nia. Razem z filmowcami zwiedzamy chi??sk�? szko??�?, która jest tak ambitna, ??e dzieci ucz�? si�? po nocach, by przerobi�? program w rok zamiast w ci�?gu dwóch lat. Andreas Schleicher, szef programu testowego PISA, mówi: "Mo??e nie chcieliby??my tego dla naszych dzieci, ale musimy wzi�?�? pod uwag�?, ??e takie kraje jak Chiny rozwijaj�? si�? z zawrotn�? pr�?dko??ci�?, musz�? goni�?". Ten komentarz Schleichera jest niewiarygodny? Swoim dzieciom nie chcieliby??my robi�? czego?? takiego, ale "tamtym" mo??emy. Chi??skie "najlepsze" szko??y to przyk??ad skrajny. Ale na naszym podwórku te?? konsekwentnie ignorujemy fakt, ??e dzieci w szkole si�? nudz�? i s�? nieszcz�???liwe. To barbarzy??stwo!

S�? jednak osobowo??ci, które si�? szkole nie daj�? sformatowa�?.

- Ludzie wybitni bardzo cz�?sto w szkole byli ??le oceniani. Hüther sypie przyk??adami: Thomas Edison, wielki wynalazca, cz??onek Narodowej Akademii Nauk - by?? najgorszym uczniem w klasie. Nauczyciele Marcela Prousta uwa??ali jego wypracowania za beznadziejne. Pablo Picasso nigdy nie zapami�?ta?? kolejno??ci liter w alfabecie. Giacomo Puccini bez przerwy oblewa?? egzaminy. Paula Cézanne'a nie przyj�?to do Akademii Sztuk Pi�?knych. Albert Einstein rozmy??la?? bez ko??ca nad jednym zadaniem, podczas gdy jego rówie??nicy przerobili ju?? dziesi�?�? zagadnie?? i szli do domu. Poza tym ma??y Albercik niczego nigdy nie potrafi?? nauczy�? si�? na pami�?�?. Popatrzmy, jak doros??y ju?? Einstein skomentowa?? w??asne sukcesy: "To nie jest jaki?? wyj�?tkowy talent, to po prostu moja nami�?tna ciekawo??�? ??wiata". Lista upartych, których system edukacyjny nie zdo??a?? z??ama�?, mog??aby zaj�?�? ca??�? "Gazet�?". Pytanie, czy mamy zamiar si�? cieszy�?, ??e komu?? uda??o si�? osi�?gn�?�? co?? pomimo szko??y. Upór i silny charakter nie s�? cechami premiowanymi przez szko??�?. Przeciwnie. Prosz�? te?? zauwa??y�?, ??e szcz�???cie i tera??niejszo??�? te?? nie s�? warto??ciami w systemie szkolnym. Od ma??ego uczymy si�?, ??e musimy zmusza�? si�? do udr�?ki w imi�? jakiej?? "przysz??o??ci". Ale czy cz??owiek, który przez lata programowany jest do wykonywania cudzych polece?? - powtarzalnych nudnych czynno??ci - nagle po przekroczeniu jakiej?? magicznej granicy b�?dzie umia?? cieszy�? si�? tera??niejszo??ci�?? By�? szcz�???liwy? A gdzie mia??aby przebiega�? owa magiczna granica, po przekroczeniu której cz??owiek ma wreszcie prawo robi�? to, co go pasjonuje? Hüther cytuje Johna Lennona: "Kiedy mia??em pi�?�? lat, mama mówi??a mi, ??e szcz�???cie jest kluczem do prawdziwego ??ycia. Gdy poszed??em do szko??y, zapytali mnie, kim chc�? by�?, gdy dorosn�?. Odpowiedzia??em: chc�? by�? szcz�???liwy. Powiedzieli mi, ??e nie zrozumia??em pytania".

Pani córki, dzi�?ki pani wiedzy o szkole, mia??y ??atwiej?

- Mam du??e wyrzuty sumienia, ??e nie uchroni??am ich przed naszym opresyjnym systemem. Zw??aszcza Oli, starszej. Bo Ada, m??odsza, jako?? umia??a prze??lizgn�?�? si�? przez szko??�?, taki sprytniejszy charakter. A starsza bardzo walczy??a. Dyskutowa??a z nauczycielami nad sensem tej czy innej pracy, p??aka??a wieczorami, nie umia??a si�? przystosowa�?. Wci�??? dostawa??a po g??owie. Od??y??a dopiero na studiach w Londynie. Teraz powa??nie rozwa??a, czy nie pozwa�? polskiego pa??stwa za 12 straconych lat. Mówi mi: "Przecie?? z twoich prac naukowych wiem, ??e kortyzol, hormon stresu, który zalewa?? mnie w dzieci??stwie, w d??ugiej perspektywie wywo??uje lawin�? chorób. Mog�? ujawni�? si�? dopiero po czterdziestce. Nale??y mi si�? odszkodowanie".

Czy to nie paradoks, ??e przez kilkana??cie lat w szkole szczególnie du??o czasu musimy po??wi�?ca�? przedmiotom, do których nie mamy zdolno??ci, tylko po to, ??eby zda�?? A na to, do czego mamy talent, co ??wiadczy o naszej wyj�?tkowo??ci, zazwyczaj nie pozostaje ju?? wiele czasu. Z punktu widzenia neurobiologii nie ma sensu uczy�? si�? czegokolwiek raz na tydzie??.

Jakie nauczanie jest przyjazne mózgowi?

- Opowiem pani na przyk??adzie pokemonów. Przebadano kilkulatki, w??ród których panowa??a moda na te bajkowe postaci. Okaza??o si�?, ??e znaj�? wi�?cej pokemonów ni?? zwierz�?t. A to nauka o zwierz�?tach jest przecie?? w programie przedszkolnym. Dzieci nie tylko potrafi??y bezb??�?dnie nazwa�? te stwory, ale te?? poda�? charakterystyczne cechy ka??dego z nich, wskaza�?, który jest najcenniejszy, bo karta z nim jest rzadka. Oczywi??cie ka??dy rodzic intuicyjnie wie, dlaczego dzieci znaj�? wi�?cej pokemonów ni?? zwierz�?t gospodarskich. Bo one tym ??yj�?, emocjonuj�? si�?. ??adne dziecko nie wkuwa przecie?? w m�?czarniach ich nazw. Kilkulatki zafascynowane dzi?? "Star Wars" znaj�? kilkucz??onowe nazwy postaci w obcym j�?zyku, ich atrybuty. Znaj�? skomplikowane nazwy ich pojazdów, typy broni, cz�?sto potrafi�? poprawnie zapisa�? je po angielsku. Przecie?? to s�? te same dzieci, które w pierwszych klasach podstawówki maj�? pono�? problemy z koncentracj�? i nie mog�? przez pó?? roku wyku�? po angielsku dni tygodnia. To czy pacjent jest z??y, czy mo??e terapia nietrafiona? Zawsze mnie zastanawia, ??e gdy cz??owiek jest chory, a leczenie nie daje rezultatu, lekarze próbuj�? innej terapii. A gdy dziecko si�? nie mo??e nauczy�?, to szko??a nie zmienia metody nauczania, tylko wpisuje uczniowi z??�? ocen�?.

Podczas nauki, która anga??uje nasze emocje, w mózgu uwalniaj�? si�? neuroprzeka??niki, które mo??na porówna�? do nawozu, dzi�?ki któremu powstaj�? nowe po??�?czenia neuronalne. Je??li te informacje s�? powtarzane z zaanga??owaniem, te po??�?czenia staj�? si�? trwa??e.

Polecenie typu: prosz�? przepisa�? do zeszytu definicj�? fenoli i nauczy�? si�? jej na pami�?�?, to ca??kowita strata czasu. W trakcie odrabiania takiej pracy mózg jest u??piony jak komputer na stand by. Dziecko, które nie chce wype??nia�? w domu takich �?wicze??, a chce zamiast tego wisie�? g??ow�? w dó?? na trzepaku, wie, co robi.

Jak to? To nie jest marnowanie czasu?

- Gdy dziecko wisi na trzepaku, jego mózg rozwija dwa wa??ne uk??ady: przedsionkowy i proprioceptywny, okre??lany równie?? jako zmys?? czucia g??�?bokiego. Bez informacji o tym, jak zachowuje si�? nasze cia??o, koordynacja wzrokowo-motoryczna nie by??aby mo??liwa. Dzi�?ki propriocepcji mamy poczucie w??asnego cia??a, mo??emy i??�? po ciemnym pokoju, chodzi�? po schodach, a tak??e trafia�? fili??ank�? do ust.

Poza tym uwa??ajmy z tym upominaniem dzieci, ??e "marnuj�? czas". Mózgi dzieci�?ce potwornie tego "trwonienia czasu" potrzebuj�?. Pomarzy�?, posnu�? si�? po ogrodzie, pobuja�? na hu??tawce. Byle to "nicnierobienie" nie oznacza??o niewolniczego konsumpcjonizmu: telewizor, konsola, zakupy.

Co sprawia, ??e z genialnych dzieci nie zawsze wyrastaj�? genialni doro??li?

Neurobiologia mówi, ??e dziecko uczy si�? tylko wtedy, kiedy chce si�? nauczy�?. A przecie?? ??eby cokolwiek osi�?gn�?�? w jakiejkolwiek dziedzinie, potrzeba systematycznej pracy. Niekiedy ??mudnej.

- Zgadzam si�?, ca??a zabawa polega na tym, jak do tej systematycznej pracy dojdziemy. Antoine de Saint-Exupéry mawia??: je??li chcesz, by twoje dziecko zbudowa??o statek, rozbud?? w nim t�?sknot�? za morzem. Budowanie statku to trudna i ??mudna praca, dlatego tak wa??na jest pasja, t�?sknota. Szko??a nie ma w programie rozbudzania t�?sknoty. To ty jeste?? ten zdolny Jasio pianista? To prosz�?: odt�?d dot�?d z nut na za tydzie??. I tak przez 12 lat.

Prof. Hüther w??�?czy?? si�? do oddolnej berli??skiej inicjatywy "Budz�?ca si�? szko??a", której celem jest tworzenie nowej kultury edukacyjnej, opartej nie na przymusie, ale na pasjach i zainteresowaniach uczniów. Jeden z najwa??niejszych przedmiotów nazywa si�? odpowiedzialno??�?. W tej szkole realizowane s�? ró??ne projekty. Jeden z nich polega na tym, ??e uczniowie musz�? zaplanowa�? wyjazd na ca??y miesi�?c, nie mog�? wyda�? wi�?cej ni?? 150 euro na osob�?. Sami googluj�? noclegi, sprawdzaj�? bilety. Jedna grupa polecia??a do Grecji chodzi�? ??ladami pierwszych matematyków. Ale oczywi??cie uczyli si�? tam nie tylko matematyki. To s�? projekty interdyscyplinarne. Dzielenie wiedzy na przedmioty bardzo utrudnia mózgowi nauk�?.

Czyli to nauczyciele s�? ??li?

- Nie, znam zbyt wielu fantastycznych, zaanga??owanych. Nieszcz�???cie panuj�?cego systemu polega na tym, ??e on frustruje wszystkich: i uczniów, i nauczycieli, i rodziców. Nauczyciele rozliczani s�? z tego, ile wiedzy wt??oczyli do dzieci�?cych g??ów (co ma wyj??�? w testach). S�? zmuszani do bycia biurokratami. Musz�? pisa�? rozk??ady materia??u i szczegó??owe scenariusze lekcji, w których rozpisuj�? co do minuty, co ich uczniowie maj�? w czasie lekcji robi�?, mówi�?, my??le�?. Przecie?? to czysty teatr absurdu! I najwa??niejsze: musz�? stale robi�? "co??" z uczniami, by ci nie przeszkadzali im w pracy. Tylko co? Nakrzycze�?? Wpisa�? uwag�?? Te ??rodki szybko si�? wyczerpuj�? i pozostaje ju?? tylko narastaj�?ca frustracja i coraz bardziej zszarpany g??os. Poniewa?? czasu jest ma??o, a materia??u du??o, 45-minutowa lekcja cz�?sto zamienia si�? w wyk??ad. A aby nauka mia??a sens, podanie wiedzy powinno zaj�?�? maksymalnie jedn�? czwart�? lekcji. Reszta powinna by�? przeznaczona na przetwarzanie nowych informacji - w grze, dyskusji.

Zdziwi??o mnie, ??e neurodydaktyka jest nie tylko przeciw karom, ale te?? przeciw nagrodom.

- Opisz�? pani eksperyment: dwóm grupom przedszkolaków rozdano kredki i poproszono, by dzieci rysowa??y. W jednej grupie na tym komunikat si�? ko??czy??. W drugiej za ??adne rysunki obiecano nagrody. Dzieci, którym obiecano nagrody, raz dwa co?? tam wykona??y i zacz�???y rozgl�?da�? si�? za tym, co dostan�?. Dzieci, którym nic nie obiecano, rysowa??y d??ugo i z du??o wi�?kszym zaanga??owaniem. Obiecana nagroda powoduje, ??e do mózgu idzie komunikat: wida�? ta czynno??�? sama w sobie nie jest atrakcyjna. Dziecko zaczyna kombinowa�?: zrobi�? to, je??li mi si�? op??aca. Z czasem musi op??aca�? si�? coraz bardziej, bo z roku na rok nauki coraz wi�?cej. A nam przecie?? chodzi o to, by samo odkrywanie ??wiata, zdobywanie nowych umiej�?tno??ci by??o odbierane jako atrakcyjne zaj�?cie.

Neurobiolodzy mówi�? o ukrytych celach szko??y. Brzmi troch�? jak teoria spiskowa.

- Pierwszym jest bezmy??lne pos??usze??stwo. Model powszechnej szko??y, który dzia??a u nas do dzi??, powsta?? dwie??cie lat temu w Prusach. Wilhelm Humboldt, jeden z ojców tamtej reformy, ubolewa??, ??e w istocie by??a ona daleko id�?cym kompromisem. Opublikowane s�? listy, w których wyra??a rozczarowanie, i?? z powodu mocnych wp??ywów Ko??cio??a i armii nie uda??o mu si�? wprowadzi�? w ??ycie idea??ów wychowania w duchu humanizmu. Model naszej szko??y niewiele ró??ni si�? od pruskiego pierwowzoru. A ju?? wtedy dla ??wiat??ych reformatorów by?? on zgni??ym kompromisem. Owszem, wprowadzony wówczas obowi�?zek szkolny otworzy?? nowe mo??liwo??ci przed grupami spo??ecznymi, które wcze??niej w ogóle nie mia??y dost�?pu do edukacji. Ale odziedziczyli??my model z feudaln�? struktur�?, na wzór silnie zhierarchizowanych instytucji jak wojsko i Ko??ció??.

Problem polega na tym, ??e je??eli nasze dziecko wyuczy si�? w szkole bezmy??lnego pos??usze??stwa, oznacza to dla niego katastrof�?. ??wiat si�? zmieni?? i dzi?? nie potrzebujemy ju?? ludzi pos??usznie wykonuj�?cych polecenia prze??o??onych. Wspó??czesny ??wiat premiuje tych, którzy potrafi�? by�? sob�?, umiej�? my??le�? i podejmowa�? w??asne, nawet niepopularne decyzje. Prof. Hüther wskazuje te??, ??e szko??a ma nie tylko wiele wspólnego z Ko??cio??em i wojskiem, ale te?? z wi�?zieniem. Dzwonek, siad, cisza. Nie wychod?? do toalety, nie komunikuj si�? z nikim, czyli nie gadaj. O naszym modelu edukacyjnym najlepiej ??wiadcz�? uwagi wpisywane uczniom do dzienniczków. "Rozmawia na lekcji", "chodzi po klasie". Chcemy wprowadza�? metody aktywizuj�?ce, ale uczniom nie wolno ze sob�? rozmawia�?.

Kolejnym ukrytym celem edukacyjnym szko??y jest praca na czas. Nasz system premiuje tych, którzy szybko rozwi�?zuj�? zadania. A przecie?? wiele zawodów nie wymaga pracy na czas. Wr�?cz odwrotnie, wa??na jest w nich np. skrupulatno??�?, dok??adno??�?, namys??. Prosz�? pani, ja nie napisa??abym w ??yciu ??adnej ksi�???ki, gdybym zmuszona by??a robi�? to na czas. Co strasznego by si�? sta??o, gdyby dano uczniom na rozwi�?zanie testu tyle czasu, ile potrzebuj�?. Pilnuj�?cy nauczyciele musieliby zosta�? troch�? d??u??ej w pracy.

Pani jest przeciw testom?

- Nie. Testy mog�? by�? przydatne, ale jako narz�?dzie diagnostyczne, pozwalaj�?ce na zweryfikowanie stosowanych metod nauczania, a nie jako narz�?dzie selekcji uczniów, szczególnie tych m??odszych. Trzeba pami�?ta�?, ??e od samego mierzenia jeszcze nikt nie urós??. Test to z punktu widzenia procesu uczenia si�?, poznawania ??wiata, strata czasu, przerwa w procesie dydaktycznym. Wi�?c testujmy tylko wtedy, gdy realnie jest co?? wa??nego do sprawdzenia. Nie róbmy testów po to, by �?wiczy�? uczniów w rozwi�?zywaniu testów. Spotka??am polonist�?, który powiedzia?? swoim uczniom: "Przez dwa lata uczy??em was pisa�?. A teraz zapomnijcie o tym, czego was uczy??em. Teraz musimy pouczy�? si�? pisa�? pod testy". Testy ucz�?, ??e na ka??de pytanie jest jedna dobra odpowied??, ale poza szko??�? premiowani s�? ci, którzy zauwa??aj�? wiele odpowiedzi, maj�? w�?tpliwo??ci, potrafi�? wyj??�? poza proste czarno-bia??e dychotomie.

W "Alfabecie" spotykamy te?? Thomasa Sattelbergera, cz??owieka, który pracowa?? dla wielkich koncernów, a po 40 latach zrezygnowa?? z korporacji, by prowadzi�? projekty edukacyjne.

- Sattelberger uczy teraz m??odych, ??e nie wystarczy biec po wynik. Warto zastanowi�? si�?, po co si�? biegnie, jakim kosztem, jaki ma to wp??yw na innych ludzi. Kojarzy mi si�? to ze s??owami Aarona Ciechanovera, noblisty, twórcy nowoczesnej terapii antynowotworowej - w wywiadzie udzielonym dwa lata temu "Wyborczej" powiedzia??: "Ca??e ??ycie po??wi�?ci??em nauce, ale uwa??am, ??e nauka sama w sobie nie ma warto??ci. Warto??�? ma nauka, która opiera si�? na podstawach moralnych i etycznych".

W polskiej szkole wi�?kszo??�? uczniów nie chodzi na etyk�?.

- Nie ma etyki i nie rozmawia si�? o tym, po co ostatecznie zdobywamy ca??�? t�? wiedz�?. Chcemy, ??eby nasi uczniowie byli m�?drzy, a ja uwa??am, ??e najpierw powinno nam zale??e�? na tym, by byli dobrymi i porz�?dnymi lud??mi. Dlatego tak wa??ne jest, jaki u??ytek zamierzamy zrobi�? z naszej wiedzy. W "Alfabecie" re??yser pokaza?? szkolenie korporacyjne. Prowadz�?cy je cz??owiek, gdy zobaczy?? samego siebie na ekranie, kaza?? zamaza�? swoj�? twarz. Mówi w filmie: "Macie osi�?gn�?�? cel sprzeda??owy, niewa??ne, jakimi ??rodkami".

To szkolenie najlepszych z najlepszych.

- Ale podobnie jest w szkole. Tu równie?? liczy si�? tylko wynik. Celem jest bycie lepszym od innych.

Rywalizacja jest w naturze cz??owieka.

- W naturze cz??owieka jest wspó??praca, co zosta??o udowodnione naukowo. Rywalizowania uczymy si�?, owszem, od wczesnego dzieci??stwa. Ale nie przychodzimy na ??wiat z my??leniem "jemu gorzej, to mnie lepiej". W "Alfabecie" obserwujemy ciekawy eksperyment z udzia??em niemowlaków. Sze??ciomiesi�?czne niemowlaki ogl�?daj�? teatrzyk. Okr�?g??a figurka stara si�? wspi�?�? na gór�?. Trójk�?t jej pomaga. Kwadrat - spycha w dó??. Potem dzieci mog�? sobie wybra�?, któr�? figurk�? chc�? si�? bawi�?. Sto procent pó??rocznych maluchów wybiera trójk�?t - "pomocnika". Ka??dy chce si�? zaprzyja??ni�?, czy uto??sami�?, z dobr�? postaci�?. Po pó?? roku co pi�?te dziecko wybiera ju?? z??o??liwy kwadrat. Pytanie: czego do??wiadczy??o przez te pó?? roku, ??e ma takie obserwacje? ??e czasem fajnie kogo?? zepchn�?�?.

''Alfabet'' w re??yserii Austriaka Erwina Wagenhofera powinien obejrze�? ka??dy doros??y, który ma cokolwiek wspólnego z kszta??towaniem dzieci�?cych umiej�?tno??ci.

W "Alfabecie" spotykamy te?? Arno Sterna, badacza, edukatora docenionego przez UNESCO, od 60 lat prowadzi w Pary??u Coslieu - pracowni�? plastyczn�? dla dzieci. W ogóle nie pos??a?? syna do szko??y.

- Syn André Stern wyrós?? na muzyka - gitarzyst�? i lutnika. Ma ju?? ??on�? i córeczk�?. Wida�?, ??e to ciep??a rodzina. Arno Stern uciek?? do Pary??a w latach 30. przed Hitlerem. Mo??na sobie ??atwo wyobrazi�?, dlaczego mia?? dosy�? systemu przycinaj�?cego dzieci do gotowego szablonu. Jednak pierwsza rzecz, o jakiej my??l�?, gdy patrz�? na Arno Sterna, to ??e jego wybór nie jest wyborem dla mas. On jest wybitn�? osobowo??ci�?. Widzimy, ??e zarówno on, jak i jego ??ona po??wi�?cili synowi ogrom swojego czasu, energii, wiedzy. Ale wi�?kszo??�? dzieci nie ma tak twórczych i inspiruj�?cych rodziców.

Szko??y nie powinny by�? przechowalniami dla dzieci, ale miejscem, gdzie b�?d�? rozwija�? swój potencja?? i odkrywa�? w??asne uzdolnienia.

Twierdzi pani, ??e w??ród doros??ych, zarówno rodziców, jak i nauczycieli, jest zapotrzebowanie na z??�? szko??�?.

- Niestety tak jest. Rodzice mówi�?: ja przez to przeszed??em, jako?? sobie poradzi??em i prosz�?, wyros??em na ludzi. To i mojemu dzieciakowi dobrze zrobi. Trzeba si�? um�?czy�?, to hartuje, albo - takie jest ??ycie. Pó??niej w ??yciu nie robi si�? tego, co si�? chce, tylko to, co si�? musi - doda wielu. Tak wychowujemy dzieci, takich potem mamy doros??ych.

Na jednej z konferencji podszed?? do mikrofonu utytu??owany profesor. - Panie profesorze Hüther - zwróci?? si�? do kolegi - tak pan narzeka na szko??�?. A przecie?? pan j�? sko??czy??, ja sko??czy??em i teraz jeste??my profesorami. Na co Hüther odpowiedzia??: - Ale kto wie, kim mogliby??my zosta�?, gdyby??my naprawd�? mogli w szkole rozwija�? nasze uzdolnienia.

To co my, rodzice, mo??emy zrobi�??

- Nie istnieje ??aden idealny model czy system, który móg??by zast�?pi�? ten dzisiejszy. Najwa??niejsze jest zadawanie pyta??: czy ma sens, ??eby moje dziecko robi??o to czy tamto. Musimy wiedzie�?, po co wysy??amy dzieci do szko??y. Czy celem jest przygotowanie do zdawania testów, czy mo??e zale??y nam na tym, by w szkole nie straci??y ch�?ci do uczenia si�? i by mog??y rozwija�? swoje talenty. Czy uwa??amy, ??e szko??a powinna uczy�? rywalizacji, czy raczej wspó??pracy. Je??li chcemy z ca??�? rodzin�? wybra�? si�? którego?? popo??udnia do parku lub na urodzinowe przyj�?cie babci, to napiszmy nauczycielowi, dlaczego nasze dziecko nie odrobi??o zadania domowego. Podobne usprawiedliwienie mo??emy napisa�?, gdy uwa??amy, ??e zadanie, które nasze dziecko powinno zrobi�?, raczej nie jest rozwijaj�?ce.

To dostanie jedynk�?.

- A je??eli po??owa rodziców z klasy napisze taki list? Jak mieli??my komun�?, to te?? wielu, nawet wybitnych opozycjonistów nie wierzy??o, ??e za ich ??ycia system padnie. Zmiana jest tu??-tu??, trzeba j�? zaprosi�?. Ja prowadz�? blog, kontaktuje si�? tam ze mn�? sporo nauczycieli. Jedna nauczycielka opisa??a tak�? histori�?: pracuje w szkole z klasami integracyjnymi. Jej kole??anka wpisa??a uczniowi uwag�?: przeszkadza?? w lekcji. Dlaczego przeszkadza??? Bo koledze, który je??dzi na wózku, co?? spad??o i on pomóg?? mu zbiera�?. Narobi?? zamieszania, zamiast w ciszy s??ucha�? wyk??adu. Ta nauczycielka napisa??a do mnie, ??e gdy uwaga by??a wpisywana, ona nie odezwa??a si�?. Ale teraz nie mo??e sobie darowa�?. I zamierza poruszy�? t�? spraw�? w pokoju nauczycielskim. To od nas zale??y, jakie warto??ci przeka??emy dzieciom. Neurobiologia pokazuje, ??e nie musimy si�? za bardzo g??owi�? nad tym, jak chcemy wychowa�? nasze dzieci. One przecie?? we wszystkim nas na??laduj�?. Przejmuj�? od nas równie?? system warto??ci.

Dr Marzena ??yli??ska zajmuje si�? metodyk�? i neurodydaktyk�? oraz twórczym wykorzystaniem nowych technologii w edukacji. Doradca minister edukacji Joanny Kluzik-Rostkowskiej. Autorka ksi�???ek "Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie si�? przyjazne mózgowi" (Wydawnictwo Naukowe UMK), a tak??e "Mi�?dzy podr�?cznikiem a internetem". Rozpoczyna prac�? w firmie Young Digital Planet, gdzie zajmie si�? tworzeniem cyfrowych materia??ów edukacyjnych.